Κράτος κοινωνικής ανασφάλειας

Το ασφαλιστικό σύστημα παραδίδεται σε ιδιώτες και το κράτος πρόνοιας μετατρέπεται σε κράτος κοινωνικής αδικίας, ενώ οι κοινωνικές παροχές σε χαρτζιλίκι

Όταν τον Νοέμβριο του 2005 – συγκεκριμένα στις 23 Νοεμβρίου – έβλεπε το φως της δημοσιότητας έκθεση του ΔΝΤ για το συνταξιοδοτικό σύστημα στην Ελλάδα κανείς, μάλλον, δεν μπορούσε να φανταστεί ότι οκτώ χρόνια μετά οι προτάσεις του ΔΝΤ θα έβρισκαν πρόσφορο έδαφος για να εφαρμοστούν, παραδίδοντας επί της ουσίας το Σύστημα Κοινωνικής Ασφάλισης στους ιδιώτες και μεταλλάσσοντας το κράτος δικαίου και πρόνοιας σε ένα κράτος που, προθύμως βαθιά υποκλινόμενο, μοιράζει χαρτζιλίκια.

Η έκθεση του ΔΝΤ του 2005, που είναι ταυτόσημη με εκείνη της Παγκόσμιας Τράπεζας, προτείνει τη στήριξη του ασφαλιστικού συστήματος σε τρεις πυλώνες και συγκεκριμένα:

■ Κύρια σύνταξη υποβαθμισμένη με σταδιακή απόσυρση της χρηματοδότησης του κράτους.
■ Ατομικοί συνταξιοδοτικοί λογαριασμοί (ιδιωτική υποχρεωτική ασφάλιση).
■ Επαγγελματικά ταμεία (προαιρετική ιδιωτική ασφάλιση).
Ω του θαύματος, τα πρώτα βήματα για να γίνει πράξη το «όραμα» ΔΝΤ και Παγκόσμιας Τράπεζας έχουν γίνει:
■ Καθιερώνεται «βασική σύνταξη» 360 ευρώ για όλους τους ασφαλισμένους από το 2015. Στο ποσό αυτό θα προστίθεται η «αναλογική» σύνταξη, που θα αντιστοιχεί στην ασφαλιστική πορεία του εργαζομένου.
■ Από το 2014 δημιουργείται ο ατομικός λογαριασμός κάθε ασφαλισμένου και η σύνταξη και το εφάπαξ θα υπολογίζονται βάσει των κρατήσεων, με αποτέλεσμα μείωση έως και 20% στην επικουρική και το εφάπαξ.
■ Πληροφορίες αναφέρουν ότι στελέχη του υπουργείου Οικονομικών βρίσκονται σε επαφή με την Ένωση Ασφαλιστικών Εταιρειών για την αλλαγή του θεσμικού πλαισίου, ώστε να δοθεί η δυνατότητα είτε για τη διαχείριση είτε για τη σταδιακή μετακίνηση πόρων από ασφαλιστικά ταμεία προς επαγγελματικά ταμεία, που θα είναι σε άμεση συνάρτηση με τις ασφαλιστικές εταιρείες.

Τι απομένει; Η ρύθμιση – «ομπρέλα» για την ιδιωτική υποχρεωτική ασφάλιση. Τις εξελίξεις προανήγγειλε ο διοικητής της Τράπεζας της Ελλάδος Γιώργος Προβόπουλος, ο οποίος στις αρχές Ιουνίου, παρουσιάζοντας την Έκθεση της ΤτE, υιοθέτησε το σύστημα ασφάλισης τριών πυλώνων, επισημαίνοντας ότι μελλοντικά οι συνταξιοδοτικές απώλειες από τη συρρίκνωση της κοινωνικής ασφάλισης θα καλυφτούν και από τη συμμετοχή των εργαζομένων σε σχήματα ιδιωτικής ασφάλισης. Πώς προσδιορίζεται, όμως, το «μελλοντικά»; Μα από τις δηλώσεις στα τέλη Αυγούστου του υπουργού Εργασίας Γιάννη Βρούτση («Βλέποντας τα οικονομικά στοιχεία του ασφαλιστικού, βλέπω ότι από μόνο του δεν μπορεί να σταθεί στα πόδια του») και από τη συγκρότηση Ειδικής Επιτροπής.

Ξανά στο κρεβάτι του Προκρούστη
Οι μνημονιακές κυβερνήσεις τρεις φορές μέχρι σήμερα πανηγύρισαν και έβγαλαν λόγους… δεκάρικους για τη σωτηρία του ασφαλιστικού συστήματος μέσα από τρεις νόμους που πέρασαν την περίοδο 2010-2012 (Ν. 3863/2010, Ν. 3996/2011 και Ν. 4093/2012).

Στην πραγματικότητα, οι δραματικές αλλαγές που επέφεραν οι τρεις νόμοι ήταν, όπως επισημαίνεται στην ετήσια  έκθεση για την Εργασία και την Απασχόληση (2013) του Ινστιτούτου Εργασίας της ΓΣΕΕ, τα πρώτα σημαντικά βήματα για τη μετατροπή του κράτους πρόνοιας σε κράτος φιλανθρωπίας και κοινωνικής ανασφάλειας.

Οι δραστικές αλλαγές δρομολογήθηκαν από την κοινή παραδοχή ότι το ασφαλιστικό σύστημα, όπως ίσχυε, δεν είναι βιώσιμο. Αντί, όμως, να δίνουν απαντήσεις για τη βιωσιμότητά του, οι παρεμβάσεις που έγιναν είχαν ως αποτέλεσμα μόνο τη δραστική μείωση των συντάξεων και την αύξηση των ορίων ηλικίας συνταξιοδότησης, πολιτική απολύτως αδιέξοδη, με αποτέλεσμα σήμερα να μπαίνει και πάλι στο τραπέζι του Προκρούστη το ασφαλιστικό σύστημα.

Αυτό που επιχειρείται πλέον είναι η θεσμοθέτηση της ιδιωτικής διαχείρισης των κοινωνικών πόρων με πρόσχημα για μια ακόμα φορά την κατάρρευση του ασφαλιστικού συστήματος. Όπως επισήμανε στο «Π» ο έγκριτος εργατολόγος Δημήτρης Περπατάρης: «Ο μεγάλος αδελφός πίσω από τον μεγάλο ασθενή είναι η ιδιωτική ασφάλιση. Όπως έγκαιρα επιβεβαίωναν οι εγκέφαλοι των μνημονιακών πολιτικών του σοκ και δέους, ο τομέας της ιδιωτικής ασφάλισης στη χώρα μας είναι χαρακτηριστικά υπανάπτυκτος και πρέπει να διογκωθεί στις πραγματικές ευρωπαϊκές του διαστάσεις. Πρόκειται για μια σχεδιασμένη υποκατάσταση που μεταξύ άλλων εξυπηρετεί και τις μεγάλες πολυεθνικές εταιρείες και τα επεκτατικά σχέδια των δανειστών μας για την αποικία χρέους, που έτσι θα στερηθεί τον δημόσιο πυλώνα και ασφάλισης και περίθαλψης προς δόξα των επικυρίαρχών της».

Η βιωσιμότητα

Το σχέδιο της κυβέρνησης και της τρόικας για την παράδοση του ασφαλιστικού συστήματος σε ιδιώτες στηρίζεται σε πραγματικά προβλήματα, τα οποία, όμως, καμιά από τις κυβερνήσεις δεν στάθηκε στο ύψος των περιστάσεων για να τα αντιμετωπίσει. Το κυρίαρχο πρόβλημα είναι η βιωσιμότητα του συστήματος, ένα πρόβλημα που λειτουργεί ως άλλοθι για την κατεδάφιση του κράτους πρόνοιας και όχι για τη θεραπεία του «μεγάλου ασθενούς».

Όπως επισημαίνεται στην έκθεση του ΙΝΕ – ΓΣΕΕ, το πρόβλημα βιωσιμότητας του ασφαλιστικού συστήματος είναι αποτέλεσμα «της αποσάθρωσης του αποθεματικού κεφαλαίου της κοινωνικής ασφάλισης στην Ελλάδα με εξωασφαλιστικές παρεμβάσεις κατά την περίοδο πριν και μετά την οικονομική κρίση, εξάντλησε ‘‘τα αναχώματα θωράκισης’’ του συστήματος κοινωνικής ασφάλισης (ΣΚΑ) από τις συνέπειες της οικονομικής κρίσης και ύφεσης».

Το δεδομένο αυτό, σε συνδυασμό με τις νομοθετικές παρεμβάσεις που έγιναν τα τελευταία 20 χρόνια στην Ελλάδα, είχε αποτέλεσμα, όπως σημειώνεται στην έκθεση, παρά τη μείωση του επιπέδου των συντάξεων από 7%-20%, να μην υποστηριχθεί η οικονομική κατάσταση των κοινωνικο-ασφαλιστικών συστημάτων, ιδιαίτερα εν όψει των νέων δεδομένων και των συνεπειών της ύφεσης.
Το πρόβλημα της βιωσιμότητας των ταμείων, όπως υπογράμμισε στο «Π» ο Δημήτρης Περπατάρης, είναι άμεσα συνδεδεμένο με:
■ Την υποχρηματοδότηση.
■ Τις οφειλές.
■ Την καλπάζουσα ανεργία.
■ Τη μαύρη και αδήλωτη εργασία.
■ Την εκτεταμένη εισφοροδιαφυγή.
■ Την αδυναμία είσπραξης.
■ Τις γραφειοκρατικές και
αναποτελεσματικές αγκυλώσεις.
■ Την πλήρως αναξιοποίητη περιουσία.
■ Την εγκληματική απώλεια
των πόρων τους.
■ Το μεγάλο και ατιμώρητο σκάνδαλο
των ομολόγων.
■ Τις χαριστικές ρυθμίσεις για τους λίγους.

Την ίδια ώρα η μόνη «θεραπεία» που έχει επιλεγεί τα τελευταία χρόνια είναι, όπως επισημαίνει ο έγκριτος εργατολόγος, «η πρωτόγνωρη σε πανευρωπαϊκό επίπεδο αφαίμαξη στις συντάξεις, ενώ στρώνεται ήδη η προκρούστεια κλίνη για τη σφαγή του εφάπαξ και όλων των υπολοίπων ιδίως ανταποδοτικών παροχών».

Η νέα «σφαγή» στο εφάπαξ και στις συντάξεις επιφυλάσσεται από την 1η Ιανουαρίου του 2014, μια και αναμένεται μείωση έως και 20% κατά μέσο όρο, την ίδια στιγμή που από τον περασμένο Νοέμβριο έχει μειωθεί έως και μέχρι 83% το εφάπαξ σε 23 ταμεία πρόνοιας, τα οποία κατέβαλλαν υψηλότερες παροχές σε σχέση με τις εισφορές που είχαν εισπράξει.

Όπως υπογραμμίζει, όμως, ο Δημήτρης Περπατάρης, όλες οι λύσεις περικοπών χωρίς αναδιάρθρωση με προοπτική και επίλυση διαρθρωτικών αλλαγών στήριξης και ανάπτυξης της δημόσιας ασφάλισης και περίθαλψης είναι εκ των προτέρων καταδικασμένες, αφού μετά τη ληστρική επέλαση στην περιουσία των ταμείων και την έρημο της διαρθρωτικής ανεργίας και της διάλυσης του παραγωγικού ιστού της χώρας οι δύο βασικοί… αιματοδότες κάθε ασφαλιστικού συστήματος είναι εκ των προτέρων…

ανύπαρκτοι. «Σημειωτέον ότι οι ανείσπρακτες απαιτήσεις σε οφειλές και σε πρόστιμα μεγαλώνουν το ασφαλιστικό χρέος, ενώ χαρακτηριστική περίπτωση είναι αυτή των αλλεπάλληλων διακανονισμών μεγαλοεπιχειρηματιών, που οφείλουν στα ταμεία και στους εργαζομένους τους, για να τα ξαναχρεώσουν μετά την πρώτη δόση και την περιζήτητη ασφαλιστική ενημερότητα που με το τέχνασμα αυτό εξασφαλίζουν για τις νέες… μπίζνες τους!».
 
Το σχέδιο των Ευρωπαίων
Η δρομολόγηση της παράδοσης του ασφαλιστικού συστήματος σε ιδιώτες δεν αφορά μόνο την Ελλάδα της κρίσης, αλλά το σύνολο των χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Άλλωστε το έχει ξεκαθαρίσει σαφέστατα ο υπουργός Οικονομικών της Γερμανίας Β. Σόιμπλε, ο οποίος, όπως υπογραμμίζεται στην έκθεση του ΙΝΕ – ΓΣΕΕ, έχει δηλώσει ότι «σύντομα στην Ευρωπαϊκή Ένωση θα εισαχθούν τα ιδιωτικά αμερικανικά πρότυπα του κράτους πρόνοιας», αποκαλύπτοντας την κεντρική επιλογή για ανατροπή του κοινωνικού ευρωπαϊκού προτύπου του κράτους πρόνοιας.

Και το ευρωπαϊκό σχέδιο βασίζεται σε πραγματικά δυσμενή στοιχεία και προβλέψεις που έχουν να κάνουν τόσο με τη γήρανση του πληθυσμού όσο και με τον λεγόμενο δείκτη δημογραφικής εξάρτησης στην Ευρωζώνη. Σύμφωνα με τα στοιχεία που παρέδωσε πρόσφατα στους υπουργούς Οικονομικών της ευρωζώνης η Ομάδα Εργασίας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τη Γήρανση του πληθυσμού και τη βιώσιμη ανάπτυξη, προβλέπεται ότι ο πληθυσμός άνω των 65 ετών στην ευρωζώνη από 18% το 2010 θα αυξηθεί σε 30% το 2060. Παράλληλα, ο δείκτης δημογραφικής εξάρτησης στην ευρωζώνη (αριθμός του πληθυσμού άνω των 65 ετών σε σχέση με τον αριθμό του πληθυσμού από 15-65 ετών) από 30% το 2010 θα αυξηθεί σε 58% το 2060.

Όπως υπογραμμίζει το ΙΝΕ – ΓΣΕΕ, τις δυσμενείς αυτές εξελίξεις κατά τα επόμενα χρόνια στην ευρωζώνη «επικαλείται η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, διεθνείς αναλυτές, υπουργοί Οικονομικών κρατών – μελών, η Τράπεζα της Ελλάδος κ.ά., προκειμένου να νομιμοποιηθούν ιδεολογικά και πολιτικά κοινωνικο-ασφαλιστικές επιλογές που είχαν και έχουν ως κεντρικό στόχο τη μείωση της κρατικής παρέμβασης στην παροχή κοινωνικής προστασίας, με αποτέλεσμα την αύξηση των ελλειμμάτων των συνταξιοδοτικών ταμείων». Στην έκθεση επισημαίνεται ακόμα πως, παρά τη σημαντική μείωση των παροχών, οι προτεραιότητες και οι επιλογές κατευθύνονται στη μετατόπιση του κέντρου βάρους του κοινωνικο-ασφαλιστικού συστήματος από το διανεμητικό (κοινωνική αλληλεγγύη) στο κεφαλαιοποιητικό (εξατομικευμένο) σύστημα κοινωνικής ασφάλισης (βασική σύνταξη, ιδιωτικά συνταξιοδοτικά σχήματα, επαγγελματική και ιδιωτική ασφάλιση).

Για προφανή πολιτική και οικονομική επιλογή «των δανειστών/προστατών και επικυρίαρχων της χώρας για τη διάλυση του δημόσιου τομέα της κοινωνικής ασφάλισης και την πριμοδότηση του ιδιωτικού» κάνει λόγο στο «Π» και ο Δημήτρης Περπατάρης, ο οποίος επισημαίνει ότι κάθε αναδιάρθρωση θα έχει χιλιάδες θύματα και τον δικό της προπαγανδιστικό λόγο, που ολοένα και πιο συχνά τελευταία θα συνοψίζεται στο δίπολο «χωρίς περικοπές δεν θα υπάρχουν συντάξεις» (οι οποίες όμως ήδη τείνουν προς το… μηδέν) και «οι νεότερες γενιές δεν οφείλουν να πληρώσουν τα σπασμένα των προηγούμενων», η περίφημη μάχη των γενεών που είναι ο μανδύας του κοινωνικού αυτοματισμού στον χώρο της κοινωνικής ασφάλισης.
 
Σύνταξη με «εκποίηση» ακινήτων
Μπορεί να φαίνεται ως σενάριο επιστημονικής φαντασίας, όμως ήδη στην ασφαλιστική αγορά ακούγονται οι πρώτες «φωνές» που επιμένουν ότι είναι η κατάλληλη στιγμή για να προετοιμαστεί η είσοδος ενός νέου προϊόντος, το οποίο είναι γνωστό εδώ και τουλάχιστον μια δεκαετία στις ΗΠΑ και σε ορισμένες χώρες της Ευρώπης. Και θεωρούν ότι είναι κατάλληλη η στιγμή, δεδομένης της κατάρρευσης του ασφαλιστικού συστήματος και σε συνδυασμό με το γεγονός ότι η χώρα μας διαθέτει το υψηλότερο ποσοστό ιδιοκατοίκησης στην Ευρώπη, καθώς υπολογίζεται στο 92%, ενώ η καθαρή περιουσία του μέσου Έλληνα αποτελείται κατά 95% από ακίνητα.

Το νέο προϊόν ονομάζεται «αντίστροφη υποθήκη», ένα προϊόν που «βγαίνει» σε συνεργασία με ασφαλιστικές εταιρείες και τράπεζες. Η διαδικασία της αντίστροφης υποθήκης προβλέπει το εξής: για να πάρει κάποιος σύνταξη βάζει υποθήκη το ακίνητό του και ανάλογα με την αξία του παίρνει δάνειο υπό τη μορφή ισόβιας μηνιαίας σύνταξης.

Η ιδιαιτερότητα του προϊόντος είναι ότι ο δανειολήπτης – συνταξιούχος δεν χρειάζεται να αποπληρώσει το δάνειο – σύνταξη όσο είναι στη ζωή, αλλά μετά θάνατον… Με απλά λόγια, μετά τον θάνατο του συνταξιούχου το ακίνητο, ολόκληρο ή μέρος του, μεταβιβάζεται στον ιδιωτικό ασφαλιστικό φορέα. Στις χώρες που η αντίστροφη υποθήκη υπάρχει ως ασφαλιστικό προϊόν υπάρχουν ορισμένες προβλέψεις για τους κληρονόμους του συνταξιούχου, οι οποίοι μπορούν να αγοράσουν το ακίνητο από τον ασφαλιστικό φορέα έναντι ενός προσυμφωνημένου ποσού.
 
187 δισ. ευρώ έχει χορηγήσει ο κρατικός προϋπολογισμός από το 2002 έως και το 2012 για τη στήριξη του ασφαλιστικού συστήματος.
62% της συνολικής δαπάνης για το ασφαλιστικό σύστημα θα καταβληθεί το 2013 από τον κρατικό προϋπολογισμό.
5,5 δισ. ευρώ θα είναι για την περίοδο 2013 – 2014 οι περικοπές κύριων, επικουρικών συντάξεων, εφάπαξ και κοινωνικών επιδομάτων.
26,99% είναι κατά το 2013 η μείωση κοινωνικών δαπανών (συντάξεις, υγεία κ.λπ.).
20% εκτιμάται ότι θα φτάσουν οι μειώσεις στην επικουρική σύνταξη και το εφάπαξ από το 2014 με τη δημιουργία του ατομικού λογαριασμού κάθε ασφαλισμένου  
360 ευρώ σύνταξη θα εγγυάται το κράτος και το τελικό ποσό της σύνταξης θα καθορίζεται από την ασφαλιστική πορεία του κάθε ασφαλισμένου
7,5 δισ. ευρώ θα είναι οι απώλειες των ταμείων για το 2012 εξαιτίας της εκρηκτικής ανεργίας.
2,5 δισ. ευρώ αναμένεται μέχρι το τέλος του 2013 να φτάσει το έλλειμμα των ασφαλιστικών ταμείων.
3 δισ. ευρώ τον χρόνο από φόρους εισοδήματος χάνει το Δημόσιο από τους 550.000 ανασφάλιστους εργαζομένους.
350 εκατ. ευρώ είναι για τα ταμεία οι απώλειες ασφαλιστικών εισφορών από τη «μαύρη» εργασία.
36% υπολογίζεται το ποσοστό της αδήλωτης εργασίας, σύμφωνα με τα στοιχεία του Ινστιτούτου Εργασίας της ΓΣΕΕ.

topontiki