Υπάρχει κάτι το ζοφερό όταν γράφει κανείς ετήσιες ανασκοπήσεις μετά το ξέσπασμα της παγκόσμιας χρηματοπιστωτικής κρίσης του 2008.
Ναι, αποφύγαμε μια δεύτερη Μεγάλη Ύφεση, αλλά προέκυψε μια Μεγάλη Ασθένεια καθώς τα εισοδήματα μεγάλου ποσοστού πολιτών σε ανεπτυγμένες οικονομίες αυξάνονται μετά βίας.
Μπορούμε να περιμένουμε την ίδια κατάσταση και το 2014.
Στις ΗΠΑ τα μέσα εισοδήματα συνέχισαν την πτωτική τους πορεία. Για τους άνδρες εργαζομένους τα εισοδήματα έχουν υποχωρήσει σε επίπεδα κάτω από αυτά στα οποία βρίσκονταν πριν από 40 χρόνια. Η διπλή ύφεση της Ευρώπης τελείωσε το 2013, αλλά κανείς δεν μπορεί να πει με βεβαιότητα ότι ακολούθησε ανάκαμψη. Περισσότεροι από το 50% των νέων ανθρώπων στην Ισπανία και την Ελλάδα παραμένουν άνεργοι. Σύμφωνα με το ΔΝΤ, η ανεργία στην Ισπανία θα βρίσκεται πάνω από το 25% για αρκετά χρόνια ακόμη.
Ο πραγματικός κίνδυνος για την Ευρώπη είναι να εδραιωθεί ο εφησυχασμός. Καθώς περνούσε η χρονιά μπορούσε κανείς να καταλάβει ότι ο ρυθμός των θεσμικών μεταρρυθμίσεων στην ευρωζώνη μειωνόταν. Για παράδειγμα, η νομισματική ένωση χρειάζεται και μια πραγματική τραπεζική ένωση – που θα περιλαμβάνει όχι μόνο κοινή εποπτεία, αλλά και κοινή εγγύηση καταθέσεων και έναν κοινό μηχανισμό εκκαθάρισης τραπεζών – και ευρωομόλογα ή κάποιον παρόμοιο τρόπο αμοιβαιοποίησης του χρέους. Η ευρωζώνη δεν βρίσκεται πιο κοντά στο να πετύχει τίποτε από αυτά από όσο βρισκόταν πριν από ένα χρόνο.
Μπορεί κανείς να παρατηρήσει ότι υπάρχει νέα δέσμευση για τις πολιτικές λιτότητας που προκάλεσαν τη διπλή ύφεση στην Ευρώπη. Η συνεχιζόμενη στασιμότητα της Ευρώπης είναι αρκετά αρνητική από μόνη της. Όμως υπάρχει ακόμη ένας σημαντικός κίνδυνος – να παρουσιαστεί κρίση και σε άλλη χώρα της ευρωζώνης, εάν όχι του χρόνου, τότε στο όχι και τόσο μακρινό μέλλον.
Τα πράγματα είναι λίγο μόνο καλύτερα στις ΗΠΑ όπου η αύξηση στο οικονομικό χάσμα – με περισσότερες ανισότητες από κάθε άλλη ανεπτυγμένη οικονομία – έχει συνοδευτεί από σοβαρή πολιτική πόλωση.
Ακόμη όμως και εάν επιλυθούν τα πολιτικά προβλήματα, η πιθανή συρρίκνωση της οικονομίας από τον επόμενο γύρο λιτότητας – που ήδη κόστισε 1 %-2% του ΑΕΠ σε ανάπτυξη το 2013 – σημαίνει ότι η ανάπτυξη θα παραμείνει αναιμική, οριακά ισχυρή για να δημιουργήσει θέσεις εργασίας για όσους μπαίνουν τώρα στο εργατικό δυναμικό.
Η μεγάλη ασθένεια συνεχίζεται Η νομισματική ένωση χρειάζεται και μια πραγματική τραπεζική ένωση πού θα περιλαμβάνει όχι μόνο κοινή εποπτεία, αλλά και κοινή εγγύηση καταθέσεων και έναν κοινό μηχανισμό εκκαθάρισης τραπεζών και ευρωομόλογα σχεδόν μηδενικά σήμερα, επιτόκια δανεισμού τουλάχιστον μέχρι το 2015.
Το να αυξηθούν τα χαμηλά επιτόκια σήμερα δεν θα ήταν φρόνιμο, αν και η ποσοτική χαλάρωση έχει πιθανότατα ωφελήσει οριακά την αμερικανική οικονομία και μπορεί να έχει αυξήσει τους κινδύνους στο εξωτερικό. Η αναταραχή στις αγορές που προκλήθηκε όταν άρχισαν οι συζητήσεις για τη μείωση της ρευστότητας αυτής δείχνει την έκταση της αλληλεξάρτησης της παγκόσμιας οικονομίας.
Όπως η εισαγωγή της ποσοτικής χαλάρωσης δημιούργησε άνοδο της ισοτιμίας του νομίσματος, έτσι και το αναπόφευκτο τέλος της προκάλεσε μείωση. Το καλό ήταν ότι οι Περισσότερες μεγάλες αναπτυσσόμενες χώρες είχαν δημιουργήσει μεγάλα συναλλαγματικά αποθέματα και είχαν αρκετά ισχυρές οικονομίες για να αντέξουν το σοκ.
Παρ’ όλα αυτά, η μείωση της ανάπτυξης στις αναπτυσσόμενες οικονομίες ήταν απογοητευτική -και ακόμη περισσότερο επειδή αυτή αναμένεται να συνεχιστεί και το 2014. Κάθε χώρα είχε τη δική της ιστορία: τα οικονομικά προβλήματα στην Ινδία, για παράδειγμα, αποδόθηκαν στα πολιτικά προβλήματα στο Νέο Δελχί.
Η κοινωνική αναταραχή στη Βραζιλία έδειξε ξεκάθαρα ότι παρά τις σημαντικές προόδους στην καταπολέμηση της φτώχειας και των ανισοτήτων την τελευταία δεκαετία η χώρα έχει ακόμη πολλά να πετύχει για να παρέχει ευημερία.
Η μείωση της ανάπτυξης στην Κίνα είχε σημαντική επίπτωση στις τιμές των εμπορευμάτων και επομένως σε όσους τα εξάγουν ανά τον κόσμο.
Όμως η μείωση της ανάπτυξης στην Κίνα πρέπει να εξεταστεί υπό το σωστό πρίσμα: ο υπόλοιπος κόσμος ζηλεύει ακόμη και αυτούς τους χαμηλότερους (σε σύγκριση με παλιότερα) ρυθμούς ανάπτυξης που παρουσιάζει. Επίσης, κάνει βήματα προς μια διατηρήσιμη ανάπτυξη, κάτι που θα ωφελήσει πολύ τη χώρα – και τον υπόλοιπο κόσμο – μακροπρόθεσμα.
Όπως ακριβώς έγινε και τα προηγούμενα χρόνια, το θεμελιώδες πρόβλημα που απειλεί την οικονομία όλου του πλανήτη το 2013 παρέμεινε η έλλειψη παγκόσμιας ζήτησης.
Αυτό βέβαια δεν σημαίνει ότι υπάρχει έλλειψή πραγματικών αναγκών – όπως για παράδειγμα ανάγκες να δημιουργηθούν υποδομές ή να υπάρξει μια συνδυασμένη απάντηση όλων των οικονομιών στις προκλήσεις της κλιματικής αλλαγής.
Όμως το παγκόσμιο ιδιωτικό χρηματοπιστωτικό σύστημα φαίνεται ότι δεν έχει τη δυνατότητα να ανακυκλώσει τα πλεονάσματα του πλανήτη για να καλυφθούν οι ανάγκες και η υπάρχουσα ιδεολογία δεν μας αφήνει να εξετάσουμε άλλες εναλλακτικές λύσεις
Έχουμε μια παγκόσμια οικονομία αγορών που δεν είναι αποτελεσματική.
Έχουμε ανάγκες που δεν έχουν καλυφθεί και πόρους που δεν χρησιμοποιούνται επαρκώς. Το σύστημα δεν παρέχει οφέλη για μεγάλα τμήματα των κοινωνιών μας. Και οι προοπτικές για σημαντική βελτίωση το 2014 – ή στο άμεσο μέλλον – φαίνεται ότι δεν είναι ρεαλιστικές σε εθνικό και σε παγκόσμιο επίπεδο τα πολιτικά συστήματα φαίνεται ότι δεν είναι ικανά να προχωρήσουν σε μεταρρυθμίσεις που θα δημιουργήσουν βραχυπρόθεσμα προοπτικές για ένα πιο λαμπρό μέλλον.
Ίσως η παγκόσμια οικονομία να τα πάει λίγο καλύτερα το 2014 από ό,τι τα πήγε το 2013, μπορεί όμως και αυτό να μη συμβεί. Μέσα στο ευρύτερο πλαίσιο της συνεχιζόμενης Μεγάλης Ασθένειας της οικονομίας και τα δυο έτη θα μείνουν στην ιστορία ως έτη χαμένων ευκαιριών.
Joseph E. Stiglitz είναι κάτοχος Νομπέλ Οικονομίας και καθηγητής του Πανεπιστημίου Κολούμπια
tanea