Οι απόκληροι του παγκόσμιου οικονομικού συστήματος.

Ακούγεται παράδοξο, αλλά στην εποχή της γιγάντωσης του παγκοσμιοποιημένου χρηματοπιστωτικού συστήματος υπάρχουν 2,5 δισεκατομμύρια ενήλικοι που δεν έχουν καμία πρόσβαση σε τραπεζικές υπηρεσίες και δεν διαθέτουν καν τραπεζικό λογαριασμό!

 

Ουσιαστικά, δηλαδή, από το οικονομικό σύστημα είναι παντελώς αποκλεισμένο και… άφαντο τουλάχιστον το ένα τρίτο του πλανήτη.

 

Εκτός από τα υψηλού ρίσκου πολύπλοκα προϊόντα τους, οι τράπεζες παραδοσιακά προσφέρουν και τα στοιχειώδη στους πελάτες τους. Δηλαδή ασφάλεια και σταθερότητα, κάτι που ειδικά τα φτωχότερα στρώματα και οι μικροκαταθέτες έχουν ανάγκη. Ακριβώς αυτή, όμως, η μερίδα του κόσμου, η πιο αδύναμη οικονομικά, είναι που σε σημαντικό ποσοστό δεν έχει καν πρόσβαση στο τραπεζικό σύστημα.

 

Ο πληθυσμός της Γης έχει ξεπεράσει πια τα 7,1 δισεκατομμύρια. Το 2006 υπολογίστηκε ότι το 27% του παγκόσμιου πληθυσμού αποτελείται από ανήλικους, δηλαδή κάτω των 15 ετών. Πριν από λίγες μέρες, λοιπόν, γνωστοποιήθηκε ότι περισσότεροι από 2,5 δισεκατομμύρια ενήλικοι δεν διαθέτουν – ούτε διέθεταν ποτέ – τραπεζικό λογαριασμό.

Ο μισός ενήλικος πληθυσμός του πλανήτη, δηλαδή, αποκλείεται αυτόματα από τις πιο βασικές λειτουργίες κι αρχές της σύγχρονης οικονομίας, όπως αποταμίευση, πίστωση, πληρωμές κ.λπ. Παράλληλα, όμως, αυτή η αδυναμία αποτελεί μια μεγάλη πρόκληση – ευκαιρία για το διεθνές χρηματοπιστωτικό σύστημα. Υπάρχει, δηλαδή, μια τεράστια αναξιοποίητη δεξαμενή υποψήφιων πελατών…

 

Οι ζώνες

Ποιοι, όμως, είναι οι «απόκληροι» του συστήματος; Κι από ποιες γεωγραφικές ζώνες; Η πλειονότητά τους βρίσκεται στη Λατινική Αμερική, τη Μ. Ανατολή, την Αφρική, σε μεγάλα τμήματα της Ασίας, αλλά και στη μισή Ανατολική Ευρώπη!

♦ Για παράδειγμα στο Σουδάν μόνο το 7% του πληθυσμού έχει λογαριασμό σε κάποια τράπεζα.

♦ Στις χώρες του ΟΟΣΑ το γενικό ποσοστό που διαθέτει πρόσβαση στο χρηματοπιστωτικό σύστημα είναι υψηλό, στο 92%, αλλά με τρανταχτές διαφοροποιήσεις. Στις σκανδιναβικές χώρες πάνω από το 90% του κόσμου διαθέτει τραπεζικό λογαριασμό, ωστόσο στην Ιταλία της κρίσης το ποσοστό πέφτει στο 70% και στο Μεξικό κάτω από 50%!

 

♦ Στην παγκόσμια Μέκκα των τραπεζών, τις ΗΠΑ, τουλάχιστον το 1 στα 13 νοικοκυριά δεν διέθετε κανέναν τραπεζικό λογαριασμό, σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία του 2013.

♦ Στα αμερικάνικα νοικοκυριά με ετήσια έσοδα ως 15.000 δολάρια, το 25% είναι εκτός τραπεζικής πραγματικότητας. Το ένα τρίτο, μάλιστα, των πολιτών χωρίς πρόσβαση είναι Αφροαμερικανοί ή ισπανόφωνοι.
 

Τα στοιχεία δείχνουν ότι η φτώχεια και ο αποκλεισμός πάνε χέρι – χέρι. Διεθνώς, μόλις το 25% των ανθρώπων που κερδίζουν μέχρι 2 δολάρια την ημέρα έχουν λογαριασμό ή οποιαδήποτε σχέση με τις γενικές τραπεζικές υπηρεσίες. Μόνο όταν το ημερήσιο εισόδημα ανεβαίνει πάνω από τα 10 δολάρια το ποσοστό όσων διαθέτουν πρόσβαση στις τράπεζες αυξάνεται στο 60%.

 

Σε πάρα πολλές χώρες του αναπτυσσόμενου, αλλά και του ανεπτυγμένου κόσμου, οι φτωχοί δεν έχουν καμιά επιλογή εκτός από το να κρύβουν τα λιγοστά χρήματά τους στο στρώμα.

 

Το εκτός συστήματος χρήμα, πέρα από το γεγονός ότι δεν αυξάνεται μέσω επιτοκίων, αποτελεί πρόβλημα και για το ίδιο το σύστημα. Δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί για δανεισμό και, όταν κυκλοφορεί, εκτός τραπεζικών καναλιών φυσικά, αυτό γίνεται με τη μορφή ρευστού. Όταν, λοιπόν, δεν μιλάμε για… φραγκοδίφραγκα πάμφτωχων ανθρώπων, αλλά για μεγαλύτερα ποσά, τότε αυτό το χρήμα βρίσκεται κάτω από τη μύτη του φορολογικού συστήματος, συχνά τροφοδοτώντας την παραοικονομία, ενδεχομένως ακόμη και το έγκλημα.

 

Σε εισπράκτορες

Οι πιο ευάλωτοι οικονομικά όχι μόνο δεν αυξάνουν τα χρήματά τους μέσω τραπεζικών επιτοκίων, αλλά πολλές φορές υπομένουν πρακτικά ένα αρνητικό επιτόκιο, μόνο και μόνο για να διαφυλάξουν την αποταμίευσή τους. Σε Αφρική, Ινδία και Φιλιππίνες είναι σύνηθες ο κόσμος να παραδίδει τα χρήματά του προς φύλαξη σε εισπράκτορες, που αναλαμβάνουν να το κάνουν έναντι αμοιβής. Αυτού του είδους οι ανεπίσημοι «αποταμιευτικοί λογαριασμοί του δρόμου» αποτελούν για τους φτωχούς τη μόνη άμυνα απέναντι στους κλέφτες, ακόμη κι αν τους κοστίζει.

 

Πάνω από το ένα τρίτο του πλανήτη δεν έχει καμία πρόσβαση στις τράπεζες και δεν διαθέτει τραπεζικό λογαριασμό πληρώνουν Η έλλειψη πρόσβασης σε οικονομικά προϊόντα έχει διάφορες συνέπειες. Στην Αφρική, για παράδειγμα, ανασφάλιστοι αγρότες και μικροκτηματίες αναγκάζονται να φυτεύουν μόνο σοδειές που πρόκειται να καταναλώσουν οι ίδιοι και όχι μεγαλύτερες, αν και διαθέτουν την απαραίτητη έκταση. Κι αυτό το πράττουν ακριβώς επειδή δεν μπορούν να ασφαλίσουν τις σοδειές για περιπτώσεις φυσικών καταστροφών. Με τον ίδιο τρόπο αποκλείονται και από την καλλιέργεια του καφέ, που αποφέρει μεγάλα έσοδα.

 

Ασύμφορο

Οι τράπεζες, από την άλλη, θεωρούν είτε δύσκολο είτε ασύμφορο να συμπεριλάβουν στους πελάτες τους και όσους βρίσκονται στις χαμηλότερες θέσεις της οικονομικής κλίμακας ή όσους είναι απομακρυσμένοι γεωγραφικά σε απρόσιτες περιοχές. Το κόστος συντήρησης τραπεζικού δικτύου με περισσότερα υποκαταστήματα καθιστά αμφίβολο το κέρδος που τους αποφέρουν οι μικρές καταθέσεις και τα αντίστοιχα δάνεια.

Η διεθνής εταιρεία συμβούλων Oliver Wyman υπολογίζει ότι οι αμερικανικές τράπεζες χάνουν χρήματα από το 37% των λογαριασμών, δηλαδή εκτιμάται ότι οι λογαριασμοί καταθέσεων τόσο των φτωχών αλλά και πολλών μεσαίου εισοδήματος καταθετών είναι για τα δεδομένα των τραπεζών ασύμφοροι.
 

Οι κυβερνήσεις τείνουν να αντιμετωπίζουν το θέμα της άνισης πρόσβασης στις οικονομικές υπηρεσίες με δύο τρόπους: 1. O πρώτος είναι κρατικοποιώντας τράπεζες και έτσι ουσιαστικά υποχρεώνοντάς τις να παρέχουν υπηρεσίες και στους φτωχούς. Η Ινδία, για παράδειγμα, κρατικοποίησε τις 14 μεγαλύτερες τράπεζες της χώρας το 1969 και, παρότι έκτοτε το τραπεζικό της σύστημα ιδιωτικοποιήθηκε, συνεχίζει να υποχρεώνει τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα να λειτουργούν υποκαταστήματα σε απομακρυσμένα χωριά. Ακόμη κι έτσι, μόλις το 35% των Ινδών διατηρεί λογαριασμό τραπέζης.

Στην Ευρώπη οι κυβερνήσεις είτε υποχρέωσαν τις τράπεζες να προσφέρουν βασικούς λογαριασμούς στα πιο αδύναμα κοινωνικά στρώματα είτε ανέλαβαν να το κάνουν οι ίδιες μέσω κρατικών ιδρυμάτων, όπως ταχυδρομικών ταμιευτηρίων.

2. Η δεύτερη προσέγγιση των κυβερνήσεων είναι να μην κάνουν απολύτως τίποτα! Σε αυτές τις περιπτώσεις η οικονομική αρχιτεκτονική της χώρας, εκτός των επίσημων τραπεζών, συμπεριλαμβάνει και άλλου τύπου οικονομικές υπηρεσίες.

Όπως ιδιωτικές εταιρείες, οι οποίες ξεφύτρωσαν τα τελευταία χρόνια, για να καλύψουν το σχετικό κενό προσφέροντας ένα είδος χρήματος μέσω κινητών τηλεφώνων.

Οι πληρωμές πραγματοποιούνται με ένα απλό σύστημα μηνυμάτων SMS. Οι χρήστες, λοιπόν, μπορούν να καταθέτουν, να αποσύρουν και να διακινούν ποσά μέσω του κινητού. Το χρήμα που κυκλοφορεί από κινητό σε κινητό έχει γίνει ανάρπαστο, ειδικά στην Αφρική Συγκεκριμένα, στην Κένυα, το 75% του πληθυσμού συναλλάσσεται με αυτόν τον τρόπο, μέσω της υπηρεσίας M-PESA μεγάλης εταιρείας κινητής τηλεφωνίας.

 

Πολλοί υπολογίζουν ότι σχεδόν το μισό ΑΕΠ της χώρας διακινείται με αυτόν τον τρόπο! Χαρτονομίσματα κατατίθενται σε πράκτορες εταιρειών τηλεφωνίας και μετατρέπονται σε ηλεκτρονικό χρήμα, επιτρέποντας στον κόσμο να συναλλάσσεται μέσω κινητού ακόμη και για τα καθημερινά του ψώνια.

Αν και οι πελάτες τέτοιων υπηρεσιών διακινούν μικρά ποσά, οι εταιρείες ανακάλυψαν ότι το να προσφέρουν υπηρεσίες σε εκατομμύρια ανθρώπους με λίγα χρήματα είναι εξαιρετικά επικερδές. Η εξάπλωση των κινητών τηλεφώνων και του «cloud computing» (πρόκειται για τεχνολογία που επιτρέπει στον χρήστη να χρησιμοποιεί λογισμικό, υπηρεσίες και δεδομένα δίχως αυτά να είναι αποθηκευμένα σε δικό του υπολογιστή) επέτρεψε σ’ αυτές τις εταιρείες να μειώσουν το κόστος των υπηρεσιών τους κι έτσι να προσφέρουν πια και επιπρόσθετες παροχές. Εκτός από το να αποθηκεύουν απλώς το χρήμα και να το διακινούν, τώρα χορηγούν και δάνεια ή εκδίδουν ασφάλειες.

 

Συνολικά 219 τέτοιες εταιρείες δραστηριοποιούνται σε 84 χώρες, με πάνω από 60 εκατομμύρια πελάτες – ιδιοκτήτες λογαριασμών μέσω κινητής τηλεφωνίας. Στις περισσότερες από αυτές τις χώρες ο κόσμος δεν μπορεί πρακτικά να διαλέξει μεταξύ κλασικών τραπεζών και «κινητού» χρήματος, αφού η μόνη πραγματική επιλογή είναι είτε το «κινητό» χρήμα είτε τα λεφτά κάτω από το στρώμα.

 

Έτσι η εξάπλωση των εταιρειών αυτών είναι ραγδαία. Αναπτύσσουν καινούργιες ευρεσιτεχνίες κάθε μέρα, όπως π.χ. η πώληση ασφάλειας ζωής, ατυχήματος και υγείας μέσω κινητών τηλεφώνων. Τα χαμηλά κόστη επιτρέπουν τιμές που ξεκινούν από 6 δολάρια τον χρόνο. Μια συγκεκριμένη εταιρεία μάλιστα, που προσφέρει ασφάλεια ζωής σε ανθρώπους με ΗIV, στέλνει στους πελάτες της ακόμα και SMS – υπενθυμίσεις για να πάρουν το φάρμακο τους.

 

Εταιρείες που παρέχουν εναλλακτικές οικονομικές υπηρεσίες δεν δραστηριοποιούνται μόνο σε περιοχές όπως η Ασία και η Αφρική. Στις ΗΠΑ μια τέτοια επιχείρηση, που καλύπτει Καλιφόρνια, Τέξας και Ιλινόις, προσφέρει δάνεια μεταξύ 250 και 3.500 δολαρίων σε άτομα που δεν διαθέτουν τραπεζικούς λογαριασμούς ή πιστοληπτικό προφίλ, κυρίως μετανάστες από τη Λατινική Αμερική. Αν και το επιτόκιο που χρεώνει είναι σαφώς υψηλότερο από αυτό των τραπεζών, διαφημίζει ότι «ωστόσο, είναι μικρότερο από άλλες λύσεις, όπως αυτή των ενεχυροδανειστηρίων».

 

Σε παραγκουπόλεις

Οι τράπεζες τελευταία στρέφονται στη λύση των προπληρωμένων καρτών αντί των κανονικών τραπεζικών λογαριασμών ως λύση για να προσφέρουν υπηρεσίες στους οικονομικά πιο αδύναμους ή στους απομακρυσμένους γεωγραφικά πελάτες, με τη βοήθεια και του Ίντερνετ.
 

Σύμφωνα με έρευνα της Παγκόσμιας Τράπεζας, ωστόσο, ακόμη και χώρες με παρόμοια επίπεδα εισοδήματος συχνά έχουν πολύ διαφορετικά επίπεδα ένταξης του κόσμου στο επίσημο οικονομικό σύστημα.

 

Οι άνθρωποι που ζουν στις παραγκουπόλεις της Ινδίας, της Βραζιλίας κ.λπ. αποκλείονται από το τραπεζικό σύστημα ακριβώς επειδή αδυνατούν να προσκομίσουν τα απαραίτητα έγγραφα για να ανοίξουν έναν τραπεζικό λογαριασμό. Συχνά δεν έχουν καν πιστοποιητικό γέννησης ή κάποιον λογαριασμό ΔΕΚΟ.

Σε άλλα μέρη, όπως στη Μέση Ανατολή, πολλές φορές υπάρχουν νομικοί περιορισμοί βάσει φύλου που δεν επιτρέπουν στις γυναίκες να συνάπτουν συμβάσεις και ως εκ τούτου να ανοίξουν τραπεζικό λογαριασμό. Σε διεθνή έρευνα της Παγκόσμιας Τράπεζας σχετικά με τους έναν ή και περισσότερους λόγους που δεν διαθέτει κάποιος τραπεζικό λογαριασμό, διαπιστώθηκε ότι:

 

♦ Το 30% ανέφερε ως βασική αιτία την έλλειψη αρκετών χρημάτων.
 

♦ Το 23% ότι, εκτός των άλλων, είναι πολύ ακριβά το άνοιγμα και η διατήρηση λογαριασμού σε τράπεζα.
 

♦ Το 20% ότι το πλησιέστερο τραπεζικό υποκατάστημα είναι υπερβολικά μακριά από τον τόπο διαμονής του.
 

♦ Το 18% την έλλειψη των επίσημων εγγράφων που χρειάζονται για να ανοίξει κάποιος λογαριασμό.
 

♦ Το 13% την έλλειψη εμπιστοσύνης στο τραπεζικό σύστημα.
 

♦ Ένα 5% επικαλέστηκε θρησκευτικούς λόγους.
 

Εν κατακλείδι αυτός ο τεράστιος αριθμός ανθρώπων που βρίσκεται εκτός οικονομικού συστήματος αποτελεί τη μεγάλη πρόκληση των τραπεζών, αλλά και των κρατών, για τις επόμενες δεκαετίες. Για να ενταχθούν, όμως, κι αυτοί οι αδύναμοι οικονομικά πολίτες θα πρέπει να μειωθεί κατ’ αρχάς η ολοένα αυξανόμενη φτώχεια στον πλανήτη.

 

Να αμβλυνθούν οι ανισότητες δηλαδή.

Επιπλέον, ακόμα κι αν η παγκόσμια κρίση υποχρεώσει τις τράπεζες, λόγω των νέων κανόνων και στάνταρ ασφαλείας, σε συρρίκνωση του δικτύου καταστημάτων τους, άρα αναπόφευκτα και σε μη εξάπλωση σε απομακρυσμένα και αραιοκατοικημένα μέρη, αυτό το ντεζαβαντάζ μπορεί να καλυφθεί από τις διαρκώς αναπτυσσόμενες υπηρεσίες e-banking.

Όπως και να έχει, το ζητούμενο θα πρέπει να είναι να μπορούν να επωφελούνται όλοι ισότιμα από τις τραπεζικές υπηρεσίες, ειδικά από τη στιγμή που για τη διάσωση των τραπεζών, όποτε χρειαστεί, συμμετέχουν έτσι κι αλλιώς οι απανταχού φορολογούμενοι…

Το Ποντίκι